Huidige toestand

In 2006 werd de kazerne door Defensie afgestoten en ging over in handen van de gemeente Venlo. Sindsdien werden er diverse plannen voor de kazerne ontwikkeld, aangenomen en weer verworpen (zie Geschiedenis). In 2019 sneuvelde het plan voor Fort van Venlo uit 2015. Daarmee werd een streep gezet door het Leisure Dome, de Authentic Food & Handmade Market en een kabelbaan over de nabijgelegen Maas. In 2019 was definitief duidelijk dat dit plan geen toekomst had en werd er aldus de media opnieuw “een historisch besluit” genomen over het Kazernekwartier zoals het project van meet af aan is genoemd, meer realistisch en minder “megalomaan”.

Begin 2020 werd door de gemeenteraad van Venlo ingestemd met de bouw van woningen op het voormalige kazerneterrein. Er was toen sprake van tussen de 200 en 300 woningen. In 2021 werd door de gemeente met diverse partijen afspraken gemaakt voor de invulling van het gebied. Het aantal woningen werd drastisch verhoogd. Er komen nu 502 reguliere woningen, zowel koop als huur, plus 100 studenteneenheden. Deze laatste zullen deels worden gerealiseerd in de bestaande kazernegebouwen. Volgens de huidige planning worden eind 2024 de eerste woningen opgeleverd. In 2032 moet het gehele project zijn gerealiseerd.

Het restant van de kazerne, de gebouwen rondom het voormalige exercitieterrein en enkele achterliggende loodsen, zal het centrum worden van de nieuwe woonwijk, gepresenteerd als “stedelijk leven in een historische setting”. De vrij gegraven restanten van Fort St. Michiel zullen prominent aanwezig blijven. Zij vormen samen de twee tijdslagen waaraan een derde laag wordt toegevoegd in de vorm van nieuwbouw. Hoe deze wijk eruit komt te zien valt af te leiden uit het beeldkwaliteitsplan opgesteld door het Rotterdamse architectenbureau West 8. (Dit plan is te downloaden via de website van de gemeente Venlo.)

Het uitgangspunt van “stedelijk leven in een historische setting” is het militaire erfgoed dat centraal staat en de basis moet vormen voor het stadsdeel. Het wordt een autoluwe wijk zonder tuinen en schuttingen, maar met openbare ruimtes waarvan het groen genoten kan worden via het Rondje Fort, een route over het Kazernekwartier waar de structuur van het vroegere fort deels wordt hersteld en zichtbaar gemaakt, en het Exercitiepark. Deze laatste, het vroegere middenterrein en voetbalveld van de kazerne, zal het hart vormen van de wijk. Een park waarin deels de grondvorm van het vroegere fort zichtbaar wordt gemaakt. Aan de randen van het park verrijzen rijen bomen (op tekening drie of vier rijen breed) die het zicht op de kazernegebouwen grotendeels zullen blokkeren. Dicht achter de vroegere legeringsgebouwen is hoogbouw geprojecteerd. Achter ieder gebouw verrijst een appartementenblok van negen of tien woonlagen. De legeringsgebouwen van slechts drie bouwlagen krimpen tot nauwelijks zichtbare dwergen, met de reeds genoemde boomsingels ervoor die ze verder onzichtbaar maken. De open ruimte van het Exercitiepark heeft consequenties. Omdat men hier niet wil bouwen, moet er op andere delen van het terrein worden gepropt en gestapeld om de gewenste hoeveelheid woningen te kunnen realiseren. De nieuwbouw, die deels de vormen van de bastions van het fort volgt, staat dicht op elkaar en ook op de historische gebouwen. Het geheel op de vogelvluchtperspectieftekeningen doet onoverzichtelijk aan. De synthese van drie tijdlagen op deze manier, is dit wat Venlo werkelijk wil?

Geschiedenis

Ergens aan de Maas lag vroeger het Romeinse Blariacum en het kazernterrein is een mogelijke locatie, de naam van het nabijgelegen Blerick zou hiervan afgeleid zijn. Veel zekerder was de vroegere aanwezigheid van twee middeleeuwse schansen op de locatie en het in 1641 door de Spanjaarden gebouwde Fort Sint-Michiel. Dit fort zou tot in de 19e eeuw in gebruik zijn maar werd in 1870 gesloopt toen Venlo zijn vestingstatus verloor.

Het terrein van het voormalige fort werd gebruikt voor land- en tuinbouw en geraakte later in handen van het echtpaar Zegers-de Rijk, dat er een villa liet bouwen. Ze verkochten in 1909 hun villa met ruim 13 hectare grond waarna in 1910 begonnen werd met de bouw van de kazerne, die in 1913 gereed kwam. Behalve een hoofdgebouw waren er ondermeer een keukengebouw, exercitieloodsen, scherm- tevens gymnastiekgebouw, vier legeringsgebouwen (paviljoen I t/m IV) met daarachter buitenprivaten, cantinegebouw, magazijnen en een badhuis. De villa van Zegers-de Rijk werd opgenomen in de bebouwing.

Twee jaar na de voltooiing werd de kazerne uitgebreid met een hospitaalgebouw. In de loop der jaren zouden er enige gebouwen bijgebouwd worden, zoals logiesloodsen en in 1947 een BOS-pomp, maar ook verdwijnen zoals het keukengebouw en de villa die verloren gingen door oorlogsgeweld. De oorspronkelijke opzet is tot op de dag van vandaag grotendeels bewaard gebleven.
De kazerne zou tot aan de naamgeving in 1934 door het leven gaan als Infanteriekazerne Venlo, maar ook als Kazerne over de Maas en soms ook nog als Fort Sint-Michiel.

Van 1913 tot de meidagen van 1940 werd de kazerne bewoond door het uit twee bataljons bestaande 2e Regiment Infanterie.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog waren er Duitsers gelegerd en ook in de periode erna toen Duitse krijgsgevangenen werden ingezet voor het ruimen van mijnen.
In november 1946 kwam de infanterie terug, waarna de kazerne gebruikt werd voor opleidingen voor eenheden van 2, 6 en 11 RI. In 1950 werden deze regimenten omgedoopt in Limburgse Jagers. Tevens werden er Stoottroepers opgeleid en was er een rijopleiding.

Vanaf 1967 tot de opheffing was het rijopleidingscentrum, dat onder de naam Rijschool Venlo door het leven ging, de hoofdbewoner. Tijdens het bestaan van de militaire dienstplicht werden er jaarlijks een kleine 4000 chauffeurs opgeleid in Venlo voor Daf YA126 en 328 en Nekaf, later voor de YA4440 en de Landrover.
In 1994 haalde de kazerne het landelijke nieuws na berichten van drugsdealen door nota bene korporaal-rijinstructeurs en drugsgebruik door dienstplichtigen. Justitie en de marechaussee namen de zaak in onderzoek maar over het verloop hiervan werd niets losgelaten.

In 1990 was onverwachts de Koude Oorlog afgelopen en de landmacht werd sterk ingekrompen. In 1996 eindigde de opkomstplicht en daarmee ook het dienstplichtleger. Vanwege de veel kleinere opleidingsbehoefte voor chauffeurs sloten overal in den lande militaire rijopleidingen de poorten. De Rijschool Venlo was eind 2002 één van de laatste. Na het vertrek van de rijopleiding werd een klein deel van de kazerne gebruikt door de marechaussee en een compagnie van de NATRES.

In 2006 werd de kazerne gekocht door de gemeente Venlo, die grootse plannen had voor de herontwikkeling van het kazerneterrein. Haast pal aan de linker Maasoever gelegen tegenover de binnenstad van Venlo was de kazerne een gewild object. Na enkele ideeënrondes werd het project Het Kazernekwartier uitverkoren. Het kazerneterrein zou plaats moeten bieden aan een multitifunctioneel centrum waarin ook een nieuw voetbalstadion voor VVV zou worden opgenomen. Verder zouden het plaatselijke ROC en Holland Casino op het terrein nieuwbouw realiseren. Om ruimte te maken zouden alle gebouwen zonder monumentstatus worden afgebroken. Het hoofdgebouw, de onderofficiersmess, de twee exercitieloodsen en enkele voormalige buitenprivaten zouden worden gespaard. Het MGD gebouw zou een nieuwe bestemming krijgen.

Eind 2012 was er van deze plannen niets meer over. De kazerne stond deze jaren echter niet leeg en werd gebruikt door gemeentelijke diensten in afwachting van de voltooiing van een nieuw stadskantoor. Archeologisch onderzoek leverde verrassende vondsten op. De omtrekken van het voormalige Fort Sint Michiel bleken in de vorm van muurresten, soms wel vijf meter hoog, nog grotendeels aanwezig te zijn niet ver onder het maaiveld. Dit leidde tot plannen van de stichting Red ons Fort. Deze wilde het uitgraven en zoveel mogelijk in de oude luister herstellen. Het idee hiervoor in combinatie met hernieuwde plannen voor commercieel gebruik van het kazerneterrein, kreeg in 2015 de steun van het college van burgemeester en wethouders. Het plan voor het voetbalstadion was gesneuveld. Na het verwerpen van de laatste bezwaren door de Raad van State tegen het plan dat Fort van Venlo is genoemd, waren de laatste formele hindernissen genomen. Het commerciële deel van het plan voor Fort van Venlo bestond uit een zogeheten Leisure Dome en de Authentic Food & Handmade Market. De Leisure Dome zou bestaan uit een megabioscoop en een speelcomplex met onder meer een bowlingbaan. De Authentic Food & Handmade Market moest een thematische markt worden met evenementensfeer. In 2017 had de realisatie moeten aanvangen. Het was echter het zoveelste plan dat niet haalbaar bleek en in 2019 werd er een streep doorgezet.

De naamgever

Prins Frederik Hendrik  van Oranje-Nassau werd in 1584 in Delft geboren en was de zoon van Willem van Oranje. In 1625 volgde hij zijn halfbroer Maurits op als stadhouder. Frederik Hendrik was een succesvol militair in de strijd tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog en had als bijnaam de stedendwinger. Hij gaf de voorkeur aan belegeringen van steden boven gevechten in het veld.
In de jaren '30 van de 17e eeuw werd er in de zuidelijke Nederlanden een hevige strijd uitgevochten met de Spanjaarden. Onder zijn leiding werden een groot aantal steden in Brabant, Limburg (Venlo in 1632) en zelfs in Duitsland langs de Rijn veroverd. In 1637 veroverde hij Breda, het laatste Spaanse bolwerk in de zuidelijke Nederlanden.
Frederik Hendrik realiseerde zich dat met oorlog niet alles te winnen was en ontpopte zich ook als bekwaam diplomaat. In 1646 begon hij vredesonderhandelingen met de Spanjaarden, die twee jaar later tot de Vrede van Münster zouden leiden. Frederik Hendrik maakte het einde van de oorlog door zijn dood in 1647 niet meer mee.

Overig

De Frederik Hendrikkazerne is een ontwerp onder verantwoording van majoor, eerstaanwezend-ingenieur, G. C. Makkink. De bouwstijl is als overgangsarchitectuur te beschrijven waarbij in sommige gebouwen kenmerken van de chaletstijl terug te vinden zijn. Naoorlogse bebouwing zoals de kantine zijn in functionalistische stijl of in de weing opmerkelijke, onbenoemde stijlen uit de jaren '70 en later. Het complex is een vroeg voorbeeld van paviljoenbouw voor kazernes.